İbn Haldun Üniversitesi Siyaset Bilimi Dr. Öğretim Üyesi İdlir Lika, Kosova- Sırbistan ortasında geçtiğimiz günlerde yaşanan “paralel” yapı tansiyonu ve bu tansiyonun art planını AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Kosova İçişleri Bakanı Xhelal Sveçla, 15 Ocak 2025’te Facebook hesabından yaptığı açıklamada, İbre Irmağı’nın güneyindeki on vilayette (Priştine, Lipyan, Obiliç, Kosova Ovası, Vıçıtırın, Novobırdo, Kameniçe, Rahovça, Viti ve Skenderay) Sırbistan‘ın işlettiği “paralel” yapıların (belediye ofisleri, posta ve vergi daireleri) kapatıldığını duyurdu. Bu gelişme, Mart 2021’den bu yana Kurti hükümeti ile Belgrad idaresi ortasında süregelen gerginlik halkasına bir yenisini daha ekledi. Bu gelişme ve yol açtığı yansılar, “paralel” yapıların kapatılmasının Priştine idaresinin evvelki operasyonlarından farklı olmadığını ve dolaylı olarak Belgrad idaresine yarar sağladığını ortaya koyuyor.
Tekerrür eden süreçler
Özellikle son birkaç yıldır Kosova ve Sırbistan ortasında görmeye alıştığımız gerginliklerin akışı epeyce dikkat cazibeli. Vucic idaresi ne vakit kitlesel protestolarla karşılaşsa ya da otoriter ajandasını gizlemeye çalışsa Kosova’da bir kriz patlak veriyor. Sırp hükümeti böylelikle protestolardan ve gitgide artan otoriterliğinden dikkatleri dağıtmayı ve gündem değiştirmeyi hedefliyor. Priştine idaresi, bu krizlerde sıklıkla tek taraflı bir yaklaşım sergiliyor. Bu durum Batılı müttefiklerinin (ABD ve Avrupa Birliği ülkeleri) sert reaksiyonuna yol açarken, Vucic hükümeti için dolaylı bir meşruiyet kaynağı oluşturuyor. Son 1,5 senede bu stratejiyi en az üç kere gördük. Daha spesifik olmak gerekirse, Mayıs 2023’te Kosova’nın kuzeyinde Sırp azınlığın ağır yaşadığı dört belediyede (Kuzey Mitroviça, Leposaviç, Zveçan ve Zubin Potok) çatışmalar patlak verdiğinde, Sırbistan’da okul akınları üzerine Vucic idaresine karşı büyük kitlesel protestolar düzenlenmişti. Birebir halde, Ocak 2024’te Kosova’da dinarın yasaklanması gündeme geldiğinde Sırbistan genel seçimlerinde yaşanan usulsüzlükleri protesto etmek için halk sokaklara dökülmüştü. Bazen bu strateji anlamlandırması güç (hatta komik) bir boyuta varabiliyor. Ocak 2024’te Sırbistan siyasi sahnesinde o vakte kadar ismi çabucak hemen hiç duyulmamış olan siyasetçi Nikola Sanduloviç’in Priştine idaresi tarafından “Sırbistan muhalefet lideri” olarak lanse edilmesi ve isminin Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic tarafından çağrılan bir BM Güvenlik Kurulu toplantısında bile zikredilmesi buna düzgün bir örnektir. Bu olaydan bir yıl sonra İbre Irmağı’nın güneyinde on vilayetteki “paralel” yapıların kapatılmasını da bu bağlamda görmek gerekiyor.
Kosova-Sırbistan tansiyonunda son durum ne?
Vucic hükümeti, haftalardır Kasım 2024 başında Novi Sad Tren İstasyonu’nun çatısının çökmesi sonucu 15 kişinin hayatını kaybetmesiyle başlayan kitlesel protestolarla karşı karşıya. “Yolsuzluk öldürür” iletisini taşıyan otokrasi aksisi hareketlerin, Slobodan Miloseviç’i deviren Eylül-Ekim 2000 protestolarından bu yana yapılan en büyük aksiyonlar olduğu düşünülüyor. Bu bağlamda, Sırp idaresi Kosova’daki “paralel” yapıların kapatılmasını milletlerarası bir sorun haline getirerek Sırbistan’daki aksiyoncuları ve muhalefeti etkisizleştirmeyi hedefliyor. Aslında 15 Ocak’ta “paralel” yapıların kapatılması, üç hafta evvel gerçekleşmiş öteki bir gelişmenin devamı olarak nitelendirilebilir. 23 Aralık 2024’te Kosova’nın Merkez Seçim Komitesi, ülkedeki en büyük Sırp partisi pozisyonundaki ve Belgrad idaresinin bir uzantısı olan “Sırp Listesi”nin 9 Şubat 2025 genel seçimine katılmaması kararı aldı. Bu karar bir hafta sonra geri alınsa da yol açtığı gerginlik Kosova’ya Batılı müttefiklerinden tenkitler yükselmesine neden oldu. Ayrıyeten, bu süreç Sırbistan’daki otokrasi aksisi hareketlerle tam olarak örtüşerek Belgrad idaresinin otokratik ajandasına dolaylı bir halde hizmet etti. Öte yandan unutmamak gerekir ki, Kosova’da genel seçimler yaklaştığı için bu gerginlikler silsilesi iktidardaki Kosova Başbakanı Albin Kurti’nin sosyalist partisi için de kaçırılamayacak bir seçim gereci teşkil ediyor.
Daha geniş bir açıdan bakarsak, milliyetçiliği bir araç haline getirerek ülke gündemini değiştirmek ve otokrasi aykırısı protestocuları/muhalefeti dağıtmak, komünizm sonrası Sırp hükümetlerinin sık sık başvurduğu bir strateji. Amerikalı siyaset bilimci Chip Gagnon, 2004 yılında yayımladığı “The Myth of Ethnic War” isimli kitabında 1990’lı yıllarda Yugoslavya savaşlarının (Hırvatistan, Bosna ve Kosova) Slobodan Miloseviç ve Franjo Tudjman başta olmak üzere muhafazakar seçkinler tarafından “empoze edilen” kitlesel şiddet hareketleri olduğunu ve bu şiddetin asıl maksadının ülkelerindeki demokrasi yanlısı muhalefeti “demobilize etmek” olduğunu öne sürmektedir. 1990’lı yıllarda Miloseviç’in siyasi müttefiki olan Aleksandar Vucic’in bugünlerde hala birebir prosedürlere başvurması şaşırtan olmasa gerek.
Priştine idaresinin topraklarındaki “paralel” yapılara son vermesi, Sırp azınlık üzerinde devlet hakimiyeti kurma yolunda haklı bir adım. Lakin bu teşebbüslerin, Batılı müttefikler ve Türkiye ile koordineli bir halde yürütülmesi gerekiyor, aksi halde Kosova’nın Sırbistan ile ortasındaki bu asimetrik bağda tek taraflı hareket etmesi, istenmeyen sonuçlar doğurabilir.
[Dr. İdlir Lika, İbn Haldun Üniversitesi Siyaset Bilimi Öğretim Üyesidir.]
*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.