Kadına Karşı Şiddet ve Ayrımcılığın Önlenmesine Yönelik Meclis Araştırma Komitesi akademisyenleri dinledi.
Komisyon, AK Parti İstanbul Milletvekili Hulki Cevizoğlu başkanlığında toplandı.
Toplantıda, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü Cürüm Araştırmaları Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Coşkun Taştan ile Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Toplumsal Antropoloji Ana Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Meryem Bulut sunum yaptı.
Türkiye’de Aile İçi ve Bayana Karşı Şiddet Olayları Kayıt ve Risk Kıymetlendirme Formu ile mağdurların şikayetlerine ait bilgileri kolluk kuvvetlerine ilettiğini anlatan Taştan, vakitle bu form konusunda çok sayıda şikayet ve sorunun ortaya çıkmaya başladığını söyledi.
Kendilerine formu düzgünleştirme vazifesi verildiğini aktaran Taştan, yapay zekayla güçlendirerek süratli ve isabet oranı yüksek, anında karar almaya müsaade eden bir uygulama geliştirdiklerini bildirdi. Uygulamanın, belirsizlik durumunda alınacak kararların daha isabetli olması için takviye sağladığını kaydeden Taştan, “Amacımız, birazcık yapay zekayı da kullanarak, bu türlü bir karara yardımcı olmak. Bunun ismi aslında Karar Dayanak Modeli. Kararın kendisi değil. Hiçbir halde kuşkulu ya da mağduru bağlayan rastgele bir sonucu olmaksızın esasen süreçte olan bir formun daha isabetli ve daha ince hale getirilmesi. Yaptığımız şey bu.” tabirlerini kullandı.
Suç şimdi oluşmamışken kabahatin oluşma muhtemelliğine ait hesaplar yapabilme marifet, yetenek ve imkanını, yanlışsız kullanmanın kıymetine işaret eden Taştan, bunu söylerken sinemalardaki “fantastik şeylerden” bahsetmediğini söyledi.
Taştan, “Halihazırda esasen 6284 Sayılı Kanun ve ilgili mevzuat bağlamında beşerler şimdi cürüm işlememişken biz onlara hürriyetlerini bağlayıcı kısıtlamalar getiriyoruz. Mesela elektronik kelepçe üzere. Artık, madem bu hayatımıza bu kadar girdi, o halde bunun hakikat bir halde yapılması, isabetli kararlar alınması, hem mağdurun hem şüphelinin temel hak ve hürriyetlerini müdafaa bakımından ancak bilhassa de mağdurun korunması bakımından son derece büyük ehemmiyet arz etmekte.” diye konuştu.
“Tamamen yerli ve milli”
Bu modelin büsbütün “yerli ve milli” olduğuna dikkati çeken Taştan, modelin, evvel mağdur ve şüphelinin profillerini, mağdurun beyanı üzerine kendisine yöneltilen birtakım sorularla belirlediğini anlattı.
Burada bilhassa mağdur ile kuşkulu ortasındaki bağlantıyı hakikat tespit etmenin çok kıymetli olduğunu vurgulayan Taştan, “Profil belirlendikten sonra buna nazaran risk faktörleri seçiliyor. Risk faktörleri de aslında hem sistemden otomatik çekilen, tıpkı vakitte mağdura yöneltilerek mağdur beyanına nazaran elde edilen bilgilerden müteşekkil. Ardından bu sorular yanıtlandıktan sonra risk derecelendirmesi yapılıyor ve daha sonra karar alıcılara alacakları kararlara dayanak olması bakımından birtakım notlar üretiliyor.” biçiminde konuştu.
Prof. Dr. Taştan, Aile İçi Şiddet Formu’ndaki meselelerin tespit edildiğini ve tahlile kavuşturulduğunu lisana getirerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Madde ya da soru havuzu oluşturuldu. Geçerlilik ve güvenirlik hesaplamaları yapıldı. Model kaynak kodlarını yazdık. Yapay öğrenme modelinin kurulması, model eğitimi ve güvenilirlik hesaplamaları yapıldı. Pilot uygulaması da yapıldı hem Jandarma hem Emniyet Genel Müdürlüğü nezdinde. Pilot uygulamadan geri dönüşler oldu. Jandarmada bilhassa yazılımın zayıf noktalarını tespit ettik. Kimi hadiseleri yanlış sınıflandırdığını rapor etti bize Jandarma. Bütün bunları düzelttikten sonra taraflara teslim ettik geçen hafta prestijiyle. Son sefer test yapıldıktan sonra 2025 yılı içerisinde kısmet olursa Türkiye genelinde yaklaşık 1200 Aile İçi Şiddet Ofis Amirliği içerisinde hem Emniyet Genel Müdürlüğünde hem Jandarmada kullanıma girecek.”
“Bir cins hibrit sistemle ilerlememiz lazım”
Prof. Dr. Taştan, burada beklentiyi “gerçekçi tutmanın” kıymetine işaret ederek, “Bütün cürümleri, bütün bayan cinayetlerini, bütün her şeyi evvelden öngörüp engellemek keşke mümkün olsa ancak o denli bir şey yok.” dedi.
Buna ait nedenleri de paylaşan Taştan, “Yapay zeka her ne kadar çok büyük dataları, bize kıyasla çok büyük bir süratle işliyor olsa da şimdi bizim kadar zeki değil. Bunun düzgün ya da makûs istikametleri var. Hasebiyle burada bizim organik zekamızla, yani insan zekasıyla yapay zekayı kombine eden bir çeşit hibrit sistemle ilerlememiz ve beklentiler açısından da gerçekçi olmamız lazım.” formunda konuştu.
Modelin, “veri setinde yüzde 75 yanlışsız tahmin” oranına sahip olduğunu kaydeden Taştan, “Bu model, bir mağdur gelip başvurduğu anda mağdur ve şüpheliyle ilgili datalar toplandıktan sonra o olaya ait bir risk tahlili yapıyor. Şimdi cinayet işlenmemişken ‘Bu, cinayete evrilebilir.’ formunda bize bir şey söylüyor.” tabirlerini kullandı.
“Aile içi şiddet, kız çocuklarında utanç, erkek çocuklarında öfke yaratıyor”
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Toplumsal Antropoloji Ana Bilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Meryem Bulut, bayana yönelik şiddetin ferdî olarak uygulansa da bu durumun “toplumsal” olduğunu söyledi.
Geçmiş yıllarda farklı vilayetlerde derin mülakat tekniğiyle gerçekleştirilen ve kendisinin de içinde bulunduğu birtakım araştırmalardan örnekler veren Bulut, araştırmalarda erkeğin ailesine hürmetin ön plana çıktığını anlattı.
“Aile içinde şiddet, kız çocuklarında utanç yaratırken, erkek çocuklarında öfke yaratıyor.” diyen Bulut, araştırmada, erkekliği tanımlama noktasında “aileye bakma”, “iş hayatına etkin katılım” ve “çalışma” kavramlarının öne çıktığını belirtti.
Prof. Dr. Bulut, “Günümüzde, şiddetin inşa edilip meşrulaştırılmasında kıymetli etkenlerden birisi de internet ve medya. Teknolojik gelişme, insanlara yeni hayat biçimleri, şiddette de yeni mana pratikleri ortaya çıkarıyor. Bilhassa cinsiyet rollerinin sanal dünyada öğrenilmesi ve buna dair yeni mana örüntülerinin oluşturulması, ikili ilgilerde gerçekçi olmayan beklentilere yol açabiliyor. Bayanlar, kitle bağlantı araçları sayesinde bayan olmanın birçok tarifiyle yüzleşiyor. Tıpkı durum erkekler için de geçerli oluyor.” tabirlerini kullandı.
Çözüm konusunda kurumlar ortası işbirliği, uygulamalardaki farklıkların giderilmesi, şiddete maruz bırakılan bayanlarla çalışma yürüten meslek ve sivil toplum örgütleriyle işbirliğinin ehemmiyetini vurgulayan Bulut, uzaklaştırma kararı aldıran bayanlarla ve erkeklerle derinlemesine görüşme yapılması, uzaklaştırma kararı alınması halinde bayanlar için ruhsal takviye, erkek için farkındalık eğitimi verilmesi teklifinde bulundu.
Sosyal medya paylaşımlarında cinsiyetler ortası nefret telaffuzunun muhakkak önlenmesi gerektiğini kaydeden Bulut, haber olarak sunulan şiddet olaylarının, yasallaştırmaya yer verilmeden işlenmesinin sağlanması ve denetlenmesi gerektiğini tabir etti.